اگر مترجم هستید یا با مترجم‌ها کار می‌کنید احتمالا با چالش ارزیابی کیفیت ترجمه مواجه شده‌اید. بارها پیش آمده است که ندانید آیا متن ترجمه‌شده کیفیت لازم را دارد یا خیر. در این شرایط چگونه کیفیت ترجمه را ارزیابی می‌کنید؟
ترجمه فقط انتقال مفاهیم از زبان مبدأ به مقصد نیست. در ترجمه باید سعی کنید به نحوی معنا و مفاهیم را از زبان مبدأ به زبان مقصد انتقال دهید که مخاطب مفاهیم را به طور کامل درک کند.
ارزیابی کیفیت ترجمه یکی از مهارت‌هایی است که همه مترجم‌ها از جمله مترجم‌های تخصصی، مترجم کتاب و … باید آن را بلد باشند. با کمک معیارهای کیفیت ترجمه، مترجم‌ها می‌توانند کیفیت کارشان را افزایش دهند و درآمد حاصل از ترجمه‌شان بیشتر شود. اگر مترجم هستید و دوست دارید خودتان به راحتی بتوانید کیفیت ترجمه‌تان را بررسی کنید، این مطلب به شما کمک خواهد کرد.
معیارهای ارزیابی کیفیت ترجمه
از معیارهای زیر استفاده کنید و خودتان کیفیت ترجمه‌های‌تان را ارزیابی کنید.
۱. انتقال درست معنا
هنگام ارزیابی ترجمه باید دقت کرد معنی لغات و عبارت‌های زبان مبدأ به درستی به زبان مقصد منتقل شده‌باشد. تمام قسمت‌ها باید ترجمه شوند و نباید هیچ قسمتی از متن حذف شود. ترجمه اصطلاحات باید تا حد ممکن همان تأثیری را روی مخاطب بگذارد که هدف متن مبدأ بوده‌است.
۲. توجه به سبک و استفاده از کلمه‌های متناسب با آن
هنگام ارزیابی ترجمه باید سبک و شیوه نوشتار متن مبدأ را در نظر بگیریم. شما باید هنگام ترجمه از کلمات و عبارت‌هایی استفاده کنید که با سبک متن مبدأ سازگاری دارد. برای مثال اگر متن مبدأ کاملا رسمی نوشته شده‌است، باید از کلمات رسمی استفاده کنید. کلمات محاوره در این متن باعث می‌شود معنا و سبک نوشته به درستی انتقال پیدا نکند.
۳. اجتناب از ایجاد ابهام
در ترجمه بعضی مواقع به طور ناخواسته از کلمات و ساختاری استفاده می‌کنیم که باعث ابهام می‌شود و خواننده را گیج می‌کند. جملات نباید دو مفهوم مختلف داشته باشند. برای مثال از جمله «او همیشه غیبت می‌کند» می‌توان این‌طور برداشت کرد که او همیشه در حال غیبت‌کردن در مورد دیگران است یا او همیشه در کلاس غایب است.
۴. خوانا و روان‌بودن متن
متن ترجمه‌شده باید کاملا خوانا و روان باشد. هنگامی که متن ترجمه‌شده را می‌خوانید باید به راحتی معنی جملات و عبارات را بدون رجوع به متن مبدأ متوجه شوید. جملات باید روان باشند و خواننده احساس نکند این متن یک متن ترجمه‌شده است.
۵. رعایت قواعد دستوری و املای کلمات
یک ترجمه خوب علاوه بر روان و درست‌بودن باید به درستی هم نوشته‌شود. در ترجمه یک متن باید به املای کلمات و قواعد دستوری (گرامر) توجه کرد، در غیر این صورت ممکن است معنی متن به درستی انتقال پیدا نکند و خوانایی آن از بین برود.
۶. رعایت علائم نگارشی
علائم نگارشی یکی از نکات مهم در ترجمه است که متأسفانه افراد زیادی به آن توجه نمی‌کنند. جای‌گذاری درست علائم نگارشی مثل نقطه، ویرگول، نقطه ویرگول، دو نقطه و… به روان و خوانا‌بودن متن کمک زیادی می‌کند. رعایت‌نکردن این اصل ممکن است در بعضی مواقع مفهوم را کامل تغییر دهد.
۷. حفظ پیوستگی و چیدمان متن
حواستان باشد متن ترجمه پراکنده نباشد. متن شما باید از تعدادی پاراگراف تشکیل شده‌باشد که هر پاراگراف در مورد موضوعی واحد صحبت می‌کند. بین پاراگراف‌ها باید ارتباط خوبی برقرار باشد. اجازه ندهید پاراگراف‌ها خیلی طولانی شوند. بهتر است هر پاراگراف سه تا حداکثر چهار خط باشد.
مدل‌های ارزیابی کیفیت ترجمه
مدل MQM، سه مرحله‌ای و هم‌ارزی کاربردی جزء معروف‌ترین مدل‌های ارزیابی کیفیت ترجمه هستند که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید.
مدل MQM یا معیارهای چند بعدی کیفیت برای ارزیابی کیفیت ترجمه
برای کیفیت ترجمه، سه معیار اصلی «دقت»، «روان بودن» و «ظاهر و چیدمان» را در نظر میگیریم. این سه معیار در واقع زیرمجموعه‌ای اصلی از معیارهای چند بعدی کیفیت هستند.
دقیق بودن به این معنی است که متن به درستی از زبان مبدأ به زبان مقصد منتقل شود و ابهامی در آن به وجود نیاید. به‌علاوه، تمام قسمت‌های متن مبدأ باید ترجمه شوند ولی مترجم نباید چیزی از خودش به متن مبدأ اضافه کند. با تعمیم همین نکته، می‌توانیم بگوییم که مترجم باید در انتقال مفهوم دقت زیادی داشته باشد و مفهوم را کلی‌تر یا محدودتر از چیزی که مدنظر نویسنده بوده است بیان نکند.
معیار روان بودن در واقع متن مقصد را بررسی می‌کند. متن ترجمه شده باید قابل فهم بوده و انسجام داشته‌باشد، به این معنی که ارتباط جمله‌های آن با هم مشخص باشد.
یک‌دست بودن معیار مهم دیگری است که زیرمجموعه روان بودن قرار می‌گیرد. متن ترجمه شده باید از لحاظ ساختار زبانی و دستوری مطابق اصول زبان مقصد باشد، غلط املایی نداشته باشد و به درستی از نشانه‌های نگارشی استفاده کرده باشد.
در نهایت، لحن و سبک ترجمه باید حفظ شود و معادل‌هایی انتخاب گردند که همان لحن و سبک را به خواننده منتقل کنند.
سومین معیار ظاهر و چیدمان است. این معیار بیشتر به نکته‌های رعایت شده در تایپ مربوط است و مواردی از جمله قلم استفاده شده، حاشیه‌بندی، پاورقی و جدول را شامل می‌شود. مهمترین اصل در اینجا رعایت نظم است.
مدل سه مرحله‌ای ارزیابی کیفیت ترجمه
این مدل شامل سه مرحله است که مرحله اول به بررسی معنایی می‌پردازد. باید به دقت بررسی کرد که معنای متن مبدأ به درستی به متن مقصد منتقل شده‌باشد و از معنا کم یا به آن اضافه نشده‌باشد. این مرحله باید خیلی دقیق انجام شود.
در مرحله دوم باید روان‌بودن و طبیعی‌بودن جملات و کلمات بررسی شود. متن باید به راحتی قابل درک باشد و هیچ ابهامی نداشته‌باشد. هم‌چنین لحن رسمی و غیر رسمی متن مبدأ باید به درستی به متن مقصد منتقل شود.
مرحله سوم بررسی ظاهر متن است. طول جملات و پاراگراف‌بندی باید مناسب باشد. در این مرحله املای کلمات و قواعد دستور زبانی هم چک می‌شود.
مدل هم‌ارزی کارکردی (Functional Equivalence) برای ارزیابی کیفیت ترجمه
مدل هم‌ارزی کارکردی فرآیندی است که در آن مترجم مفهوم متن مبدأ را درک کرده و روشی پیدا می‌کند تا بتواند همان مفهوم را در متن مقصد بیان کند. مترجم این فرآیند را به نحوی انجام می‌دهد که معادل‌های متن مقصد معنی و منظور مشابه متن مبدأ را به مخاطب برساند.
هدف مدل هم‌ارزی کارکردی این است که مخاطب موقع خواندن متن ترجمه‌شده همان حسی را تجربه کند که مخاطب متن مبدأ تجربه می‌کند.
ویژگی‌های ترجمه باکیفیت
- دقیق و قابل فهم بودن متن
- انتقال مفاهیم بدون کم‌کردن یا اضافه‌کردن
- حفظ سبک نوشتار متن مبدأ در متن مقصد
- نداشتن ابهام
- خوانا و روان‌بودن متن
- پیوستگی و انسجام
- رعات قواعد دستور زبان و علائم نگارشی
- صحیح‌بودن املای کلمات
- استفاده از معادل‌های رایج در زبان مقصد
- چیدمان درست جملات و پاراگراف‌ها
مترجم‌ها چگونه باید کیفیت ترجمه‌شان را ارزیابی کنند؟
مترجم‌ها باید با توجه به معیارهایی که در ابتدای مقاله به آن‌ها اشاره کردیم، کیفیت ترجمه خود را ارزیابی کنند. با توجه به طول متن می‌توانند تصمیم بگیرند بعد از کامل کردن ترجمه، کیفیت آن را ارزیابی کنند یا برای مثال بعد ازهر پنج صفحه ترجمه، کیفیت کارشان را ارزیابی کنند. بهتر است موردی را انتخاب کنند که باعث کاهش سرعت ترجمه کردنشان نشود.
بهترین زمان برای خواندن و ارزیابی متن ترجمه شده بعد از اتمام ترجمه است. اگر زمان کافی دارید اجازه دهید چند ساعت یا حتی یک روز از زمان اتمام ترجمه بگذرد و بعد بازخوانی و ویرایش آن را شروع کنید. دلیل این کار فراموش‌کردن ساختار جملات متن مبدأ است. در این شرایط می‌توانید متن ترجمه‌شده را به عنوان یک متن اصلی در زبان مقصد بخوانید و جملات و ساختارهای غیر عادی را تشخیص دهید. با این کار خواننده احساس نمی‌کند متن ترجه‌شده می‌خواند.
در شرایطی که متن ترجمه‌شده خیلی طولانی است برای جلوگیری از خستگی ذهنی یا زمان‌بر شدن ارزیابی می‌توانید بعد از ترجمه هر چند صفحه، ارزیابی و ویرایش را انجام دهید. طولانی‌شدن فرآیند ارزیابی ممکن است نتیجه مطلوبی برایتان فراهم نکند.
اگر هنگام ترجمه احساس کردید بعضی قسمت‌ها را به‌خوبی متوجه نشدید و ترجمه خوبی انجام نداده‌اید بهتر است هنگام ارزیابی با متن مبدأ همزمان پیش بروید تا معنی دقیق را تشخیص دهید و آن‌ها را اصلاح کنید.
جمع‌بندی
اگر مترجمی تازه کار یا مترجمی حرفه‌ای هستید و می‌خواهید کیفیت ترجمه‌تان را ارزیابی کنید یا تصمیم دارید کیفیت ترجمه فرد دیگری را بررسی کنید، با خواندن این مقاله با معیارهای لازم برای این کار آشنا می‌شوید.
برای ارزیابی باید به نکاتی مثل انتقال درست معنا، خوانا و روان‌بودن متن، حفظ سبک نوشتار، رعایت قواعد دستوری و علائم نگارشی و موارد دیگری که در بالا توضیح دادیم توجه کنید.
برای رسیدن به یک ترجمه خوب باید از ویژگی‌های آن آگاه باشید. از بین این ویژگی‌ها می‌توان به دقیق و قابل فهم‌بودن متن، پیوستگی و انسجام، روان‌بودن و چیدمان درست اشاره کرد.
مترجمان با شناخت معیارهای ارزیابی می‌توانند خودشان ترجمه‌هایشان را ارزیابی کنند. پیشنهاد می‌شود بعد از اتمام ترجمه یا در صورت طولانی‌بودن متن، بعد از هر چند صفحه ترجمه ارزیابی انجام دهید.
در نهایت با رعایت نکات ذکر شده ترجمه‌ای بی‌نقص خواهید داشت.
مترجم‌هایی که قصد دارند کیفیت ترجمه‌شان را خودشان ارزیابی کنند می‌توانند این کار را بعد از اتمام ترجمه با توجه به معیارهای معرفی‌شده انجام دهند. در صورت طولانی‌بودن متن هم می‌توانند بعد از هر چند صفحه ارزیابی را انجام دهند.
