داشتن مدرک تحصیلی، تسلط بر زبان یا داشتن دایره لغات گسترده، شما را به یک مترجم تبدیل نمی‌کند. یادگرفتن اصول ترجمه و استفاده از قواعد و تکنیک‌های ترجمه یک مهارت است که از طریق آموزش و تجربه به دست می‌آید.
هدف از ترجمه انتقال مفهوم متنی از زبانی به زبان دیگر است. مترجم باید پیام متن را بدون هیچ کم و کاستی از زبان مبداً به مقصد انتقال دهد و در عین حال به اندازه کافی روان و سلیس ترجمه کند که متن همان تاثیری را که در زبان مبدأ داشته در زبان مقصد نیز داشته باشد.
در این مطلب آموزشی به مهم‌ترین نکته‌هایی می‌پردازیم که به شما کمک می‌کنند فرآیند با استفاده از اصول ترجمه و قواعد و تکنیک‌های ترجمه کیفیت ترجمه خود را افزایش دهید.
قواعد دستوری اصول ترجمه انگلیسی به فارسی
رعایت قواعد و تکنیک‌های دستوری، اولین گام برای شروع فعالیت در حوزه اصول ترجمه انگلیسی به فارسی است. این قواعد دستوری عبارت‌اند از:
اصول ترجمه فعل و فاعل و تطابق آن‌ها
فعل و فاعل باید از نظر شخص، با یکدیگر مطابقت داشته باشند. دو حالت وجود دارد؛ اول این که اگر فاعل جاندار باشد، فعل طبق آن جمع یا مفرد می‌شود.
مثلاً: پدر و مادرش آمدند/ علی آمد.
اگر فعل جاندار نباشد، تطابق داشتن یا نداشتن فاعل با فعل هر دو درست است. مثلاً جمله‌های «گل‌ها پلاسیده شده‌اند» و «گل‌ها پلاسیده شده است» هر دو صحیح هستند.
با این حال اگر در جمله از آرایه جان‌بخشی به اشیا استفاده شده باشد، بهتر است فعل با فاعلش در تطابق باشد.
مثال: برگ‌های سبز در وزش نسیم به رقص در می‌آیند.
اصول ترجمه جمله‌های مجهول و معلوم در ترجمه انگلیسی به فارسی
جمله‌های مجهول در زبان انگلیسی سه نوع کاربرد دارند:
- زمانی که کننده کار مشخص نباشد.
- زمانی که کننده کار مشخص باشد ولی فعلی که انجام شده اهمیت زیادی داشته باشد (یعنی تاکید روی کار انجام شده باشد نه روی کننده آن).
- برای رسمی کردن متن در محتواهای آکادمیک و خبری.
اما در زبان فارسی جمله‌های مجهول تنها یک کاربرد مهم دارند و زمانی استفاده می‌شوند که کننده کار مشخص نباشد. پس در زبان فارسی دو کاربرد دیگر را ندارند.
مترجم انگلیسی به فارسی باید از این موضوع آگاه باشد و وقتی کننده کار مشخص است، حتما جمله را معلوم ترجمه کند.
مثال:
- از سوی دولت به مردم تسهیلاتی داده می‌شود ← دولت به مردم تسهیلاتی می‌دهد.
- پژوهش‌هایی در این زمینه توسط متخصصان انجام شده است ← متخصصان پژوهش‌هایی در این زمینه انجام داده‌اند.
بعضی مترجم‌ها به اشتباه تصور می‌کنند که استفاده از عبارت‌هایی مثل «توسط» یا «به وسیله» اشتباه است اما اینگونه نیست و این عبارت‌ها در جایگاه خود کاربرد دارند. نکته مهم این است که در زبان فارسی نباید جمله‌ای که فاعل آن معلوم است را مجهول ترجمه کنیم حتی اگر در زبان انگلیسی مجهول بیان شده باشد.
نحوه استفاده از فعل های مرکب
بین اجزای فعل مرکب نباید فاصله بیندازید، تا جایی که می‌شود آن‌ها را کنار هم بیاورید. چند تا از رایج‌ترین افعال مرکبی که بیشتر اوقات در متن فارسی جدا از هم نوشته می‌شوند، عبارتند از : مربوط بودن، باعث شدن، بستگی داشتن.
مثال:
- موارد زیر مربوط به فصل قبل است ← موارد زیر به فصل قبل مربوط است.
- این عوامل باعث افزایش قند خون می‌شود ← این عوامل باعث می‌شود قند خون بالا رود.
- شادی شما بستگی به خودتان دارد ← شادی شما به خودتان بستگی دارد.
اصول حذف فعل به قرینه
حذف به قرینه لفظی به زیبا و روان شدن متن فارسی کمک می‌کند و باعث افزایش سرعت ترجمه نیز می‌شود اما هنگام استفاده از این قاعده باید توجه داشته باشید که حذف فعل به شرط وجود قرینه اتفاق می‌افتد.
مثلاً: او را دعوت کردم و تمام ماجرا را برایش تعریف کردم ← او را دعوت و تمام ماجرا را برایش تعریف کردم.
اگر حذف فعل بدون قرینه انجام گیرد یا قرینه‌ها واضح و مشخص نباشند، نه تنها به روانی و شیوایی متن کمکی نمی‌کند، بلکه ابهام در متن ایجاد می‌کند.
مثلاً:
- او را به شرق کشور تبعید و خانه‌اش را زیر نظر گرفتند ← او را به شرق کشور تبعید کردند و خانه‌اش را زیر نظر گرفتند.
- در این مثال نمی‌توان «کردند» را حذف کرد چون «گرفتند» در جمله بعد جایگزین آن نیست.
اصول ترجمه حروف اضافه
حرف اضافه‌ها در زبان فارسی همراه با یک فعل خاص یا یک اسم خاص به کار می‌روند. کاربرد نابه‌جای حرف اضافه یکی از اشتباههای رایج در نوشتار زبان فارسی است.
معمولا زمانی که مترجم‌ها ترجمه تحت‌الفظی انگلیسی به فارسی انجام می‌دهند، این حرف اضافه‌ها را اشتباه ترجمه می‌کنند.
در ادامه به چند مورد از این اشتباههای رایج می‌پردازیم.
| نادرست | درست |
|---|---|
| تفاوت از (ترجمه تحت‌الفظی different from) | تفاوت با |
| تمایل در (ترجمه تحت‌الفظی interested in) | تمایل به |
| علاقه برای (ترجمه تحت‌الفظی passion for) | علاقه به |
| برای چند سال (ترجمه تحت‌الفظی for several years) | به مدت چند سال |
استفاده نکردن از کلمه‌های عربی
هنگام ترجمه، تمرکز خود را روی ساده‌نویسی بگذارید و تا جایی که ممکن است از کلمه‌های عربی و دشوار بپرهیزید. اگر کلمه عربی، معادل فارسی داشت از آن استفاده نکنید و معادل فارسی آن را جایگزین کنید.
| نادرست | درست |
| حتی‌الامکان | تا جایی که می‌شود |
| دستورالعمل | دستور کار |
| بالاخص | به ویژه |
| حق‌الزحمه | دستمزد |
| ممنوع‌الکار | ممنوع از کار |
| تحقیق | پژوهش |
| ماحصل | دستاورد |
این موضوع درباره کلمه‌های انگلیسی نیز صدق می‌کند. اگر کلمه‌ای معادل فارسی دارد، بهتر است از معادل فارسی آن استفاده کنید. از نمونه‌های رایج می‌توان به واژه‌های «تست»، «تکنیک»، «متد» و «پارامتر» اشاره کرد.
به این نکته توجه داشته باشید که اگر دوست دارید به مترجمی تخصصی تبدیل شوید، علاوه بر قواعد و تکنیک‌های دستوری که در این بخش مطرح شد باید با قواعد و تکنیک‌های ترجمه بیشتری آشنا شوید و مهارت‌های لازم مترجم تخصصی را کسب کنید.
اصول ترجمه کلمه‌های تخصصی انگلیسی و روش پیدا کردن معنی آن‌ها
برای پیدا کردن معنی کلمه‌های تخصصی انگلیسی بهترین راه‌حل گوگل است. کلمه را همراه با definition در گوگل جستجو کنید تا معنی کلمه در دیکشنری برای شما نمایش داده شود. بهتر است ابتدا به دیکشنری انگلیسی به انگلیسی مانند Webster, Longman, Oxford مراجعه کنید.
روش‌های بهتری نیز برای این کار وجود دارد که با مشاهده فیلم زیر می‌توانید این روش‌ها را یاد بگیرید.
اصول استفاده از علائم نگارشی در ترجمه انگلیسی به فارسی
نشانه گیومه («»)
- در آغاز و پایان نقل قول مستقیم. دقت کنید که هنگام استفاده از نقل قول غیر مستقیم نیازی به گیومه نیست.
- برای متمایز ساختن بخشی از متن.
- عنوان و فصل‌های مقاله یا کتاب.
- برای تاکید و اشاره به اصلاح‌های تخصصی و کلمه‌های ناآشنا.
نکته: در نگارش فارسی علامت “” وجود ندارد. برای نشان دادن گیومه حتماً باید از علامت «» استفاده کنید.
دو نقطه (:)
- پیش از نقل قول مستقیم (در صورتی که حرف ربط «که» قبل از آن نیامده باشد).
- شرح اجزای چیزی یا نمونه‌هایی از چیزی.
- تعریف یک واژه یا اصطلاح.
نکته: گذاشتن دو نقطه پس از عنوان‌ها لازم نیست. تنها موردی که مترجم می‌تواند از این علامت در ترجمه عنوان استفاده کند «مطاله موردی: …» است.
نشانه سه نقطه یا تعلیق (…)
- برای نشان‌دادن ادامه مطلب و به جای عبارت‌هایی چون: و غیره و مانند این‌ها، مثلاً: گزارش انواعی دارد: خبری، فرهنگی، اجتماعی و …
- نشان‌دادن نا‌تمام ماندن سخن یا حذف بخشی از کلام (در صورتی‌که بخشی از حرف خود را حذف کنیم، اگر بخشی از حرف دیگران را حذف کنیم باید از نشانه کروشه سه نقطه […] استفاده کنیم).
نکته: بهتر است در متن‌های رسمی و اداری از این نشانه استفاده نشود.
پرانتز ()
- بیان معادل یک اصطلاح یا واژه
- بیان تاریخ و یا سال وقوع حادثه‌ای
- بیان منبع درون متن
- شکل اختصاری عبارت‌های دعایی مثلاً: حضرت علی (ع)
- بیان جمله‌های معترضه و فرعی
نکته: بهتر است در متن‌های علمی، اداری و مطبوعاتی برای نوشتن کلمات مترادف از علامت پرانتز استفاده نشود.
خط تیره (-)
- بیان فاصله زمانی یا مکانی. مثلاً: قطار تبریز- تهران، ساعت کار مطب 12-8
- هنگام ترکیب دو کلمه که معنی واحدی را می‌رسانند. مثلاً: کتاب علمی- تخیلی
- هنگام جداسازی جمله‌ی معترضه. مثلاً: سعدی – بزرگ‌ترین سجع‌نویس ایرانی – در قرن هفتم می‌زیست.
- هنگام نگارش مکالمه میان دو نفر که به جای تکرار نام اشخاص، سخن هر یک با «خط فاصله» شروع می‌شود. مثلا:
– چطوری علی؟
– خوبم، شما چطوری؟
کروشه یا قلاب ( [] )
- سه نقطه تعلیق (هنگام حذف) در درون قلاب (در بالا به آن اشاره شد)
- توضیح‌های اضافه
- مطالبی که تصحیح‌کننده به متن می‌افزاید.
- مطالبی در حاشیه سخن اصلی
مثال: رئیس جمهور آمریکا گفت: «دستاوردهای من در کمتر از دو سال بسیار بیشتر از روسای پیشین آمریکا بوده است» [خنده حاضرین]
قواعد دستوری ترجمه انگلیسی به فارسی
در این بخش «اصول ترجمه جلمه‌های شرطی» و «اصول ترجمه انگلیسی به فارسی زمان‌ها» توضیح داده شده‌اند.
اصول ترجمه جمله‌های شرطی
با استفاده از جمله‌های شرطی، یک موقعیت فرضی تصویرسازی می‌شود که تحقق آن وابسته به یک یا چند شرط مشخص است. در ساختار جملات شرطی معمولا از کلمه “If” به معنای «اگر» استفاده می‌شود. جمله شرطی یک جمله مرکب است که از دو بخش غیر مستقل ساخته شده است؛ بخش شرطی و بخش نتیجه. آنچه در جمله نتیجه یا اصلی بیان می‌شود در واقع مشروط بر جمله شرط است.
معمولاً زمان این جمله‌ها در زبان انگلیسی، «ماضی ساده» (نوع دوم جمله‌های شرطی) یا «ماضی بعید» (جمله‌های شرطی نوع سوم) است ولی در زبان فارسی رایج‌تر است که فعل در هر دو حالت ماضی ساده ترجمه شود.
مثال: اگر قیمت‌ها کاهش پیدا کرده بود، پیشنهاد را قبول می‌کردیم ← اگر قیمت‌ها کاهش پیدا می‌‌کرد، پیشنهاد را قبول می‌کردیم.
آموزش اصول ترجمه انگلیسی به فارسی زمان ها
مترجم باید به زمان فعلها توجه داشته باشد. گاهی در زبان انگلیسی، به دلیل قواعد و تکنیک‌های گرامری این زبان، از یک زمان خاص استفاده می‌شود که در زبان فارسی رایج نیست اما مترجم به دلیل این‌که به متن ظاهری نگاه می‌کند، فعل را به همان صورت ترجمه می‌کند.
مثلاً هنگام صحبت درباره فعالیت‌های پژوهشی قبلی در زبان انگلیسی رایج است که از زمان حال یا گذشته ساده استفاده شود اما در زبان فارسی استفاده از ماضی نقلی در چنین شرایطی رایج‌تر است.
به نمونه زیر توجه کنید:
مطالعه‌ها نشان می‌دهند که حتی تمرین های کوتاه، عملکرد مغز را تقویت می‌کند. ← مطالعه‌ها نشان داده‌اند که حتی تمرین های کوتاه، عملکرد مغز را تقویت می‌کند.
مورد دیگری که بسیار بین مترجم‌های کم‌تجربه مشاهده می‌شود، این است که اصلا به زمان فعلها دقت نمی‌کنند. این نوع مترجم‌ها به زمان حال ساده عادت کرده‌اند و بدون توجه کافی، هر فعلی با هر زمانی را به زمان حال ساده ترجمه می‌کنند.
قواعد تایپ در ترجمه انگلیسی به فارسی
رعایت قواعد تایپ باعث می‌شود متن ترجمه‌شده منظم‌تر و حرفه‌ای‌تر به نظر برسد.
رعایت نیم‌فاصله
استفاده از نیم‌فاصله به زیباتر و روان‌تر کمک می‌کند. یکی از ویژگی‌های مترجم حرفه‌ای رعایت نیم‌فاصله است.
چه زمانی باید از نیم‌فاصله استفاده کنیم؟
- شانۀ جمع «ها»، مانند گل‌ها
- واژه‌های مرکب، مانند خانه‌نشین
- «ای» نکره، مانند پروژه‌ای
- پسوندها مانند «ترین» و «شده»، مانند مهم‌ترین، انجام‌شده
- بین «می» و فعل مضارع، مانند می‌نویسد، می‌خواند
چگونه نیم‌فاصله بزنیم؟
برای نیم‌فاصله زدن می‌توان از ترکیب سه دکمه کنترل، شیفت با دو (Ctrl + Shift + 2) استفاده کرد اما اگر فشردن همزمان سه دکمه کیبورد برای‌تان کار سختی است، می‌توانید از دستورالعمل زیر استفاده کنید، تنظیمات نرم‌افزار ورد را تغییر دهید و با فشردن همزمان دو دکمه کنترل و اسپیس (Ctrl+ Space) نیم‌فاصله بزنید.
Insert> symbols> more symbols> special characters> select “No-Width Optional Break”> Shortcut Key> press “ctrl + space”> assign
توجه: دقت داشته باشید که از خط تیره برای نیم‌فاصله استفاده نکنید و دو روش بالا را به کار ببرید.
تنظیم فاصله خط‌ها و حاشیه استاندارد
- کل متن فارسی باید از راست به چپ و justify باشد.
- حاشیه متن normal و فاصله میان خط‌ها باید 1/15 باشد.
اصول بازخوانی ترجمه
پس از پایان ترجمه، کمی استراحت کنید و دوباره به سمت متن بیایید. متن فارسی را با دقت بازخوانی کنید. این بار بهتر متوجه خطاها و جملات نامفهوم می‌شوید و می‌توانید ترجمه‌تان را بهبود بخشید. همچنین متن انگلیسی را با متن فارسی مطابقت دهید تا مطمئن شوید پاراگرافی را ترجمه نشده باقی نگذاشته باشید.
جمع‌بندی
هدف از ترجمه انتقال مفهومی از زبانی به زبان دیگر است و مترجم باید این کار را به بهترین نحو انجام دهد. یادتان باشد که خواننده نباید معما حل کند بلکه باید متن را راحت بخواند و جلو برود.
نکاتی که در مطلب ارائه کردیم تا حدی به شما کمک می‌کند که ترجمه روان‌تر و با ظاهر آراسته‌تری داشته باشید اما فراموش نکنید که دو عامل تجربه و آموزش هم در کیفیت ترجمه بی‌تاثیر نیست. سعی کنید بر تمام قواعد و تکنیک‌های اصول ترجمه انگلیسی به فارسی مسلط شوید، به مترجمی حرفه‌ای تبدیل شوید و درآمد زیادی به دست آورید.
